Tarihi gemi batıklarından oluşan Gelibolu Tarihi Sualtı Parkı, dünyada merkezi idare tarafından yönetilen ilk sualtı parkı olarak kapılarını açtı.

Bu yazının birinci bölümü Naviga'nın Ekim 2022 sayısında yayınlanmıştır.

Yazı: Gökhan Karakaş

Fotoğraf: Ali Ethem Keskin

Gelibolu Tarihi Sualtı Parkı’nda (Bknz. Naviga Ocak 2022, syf. 54, Ağustos 2021 syf. 80) sualtındaki tarihlerini merak eden İngiliz, Fransız, Avustralyalı ve Yeni Zelandalı dalgıçların gelmesi planlanan derinlerde 22 tarihi gemi bulunuyor. Türk topçusu, Nusret’in döşediği mayınlar ya da denizaltılar tarafından batırılan gemilerin Çanakkale’nin ekoturizmine büyük katkı sağlayacağı düşünülürken; ülkemizin en kıdemli dalgıcı ve son süngerci Aksona Mehmet’in (Mehmet Baş) yaptığı batık dalışlara eşlik ettik. 1915 yılında batan gemiler; İngiltere’nin sembol zırhlısı HMS Majestic’in patlamamış top mermilerinin üzerinde gezinen deniz kartalı (Myliobatis aquila) sürüsü, S/S Lundy’nin çevresindeki hayalet ağlar, destroyer HMS Louis’in 14 metredeki makine dairesi, askerlere yemek taşıyan İngiliz barçlarında yuvalanan gelincik balıkları ve 1968 yılında batan Kaptan Franko’nun 125 metrelik gövdesinde uzanan kırmızı mercanlar, tarih ve coğrafyanın muhteşem birlikteliğini anlatıyor.
Mavi miras keşfedilmeyi bekliyor
Çanakkale Boğazı’nda Nusret mayın gemisinin stratejik mayınları, Türk topçusunun direnişi ve Alman denizaltılarının torpidolarıyla batan savaş gemileri, Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihi Alan Başkanlığı tarafından turizme ve ekonomiye kazandırıldı. Sualtındaki tarihe meraklı dalgıçları kendisine çeken Gelibolu Tarihi Sualtı Parkı, diğer ülkelerdeki örneklerinden daha fazla batık barındırıyor. ‘Bilinmeyeni Kimse Koruyamaz’ sloganıyla Çanakkale Boğazı ve Ege Denizi’nin derinliklerindeki 22 batık, Çanakkale Valiliği, Güney Marmara Kalkınma Ajansı, Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihi Alan Başkanlığı, İstanbul Üniversitesi ve TÜBİTAK Marmara Araştırma Merkezi katkılarıyla dalgıçları ağırlıyor. Patlamamış bombaları tamamen tehlikesiz hale getirilen savaş gemileri kadar çıkarma gemileri, denizaltılar, buharlı yolcu gemileri, yelkenli tekneler gibi pek çok batık; dünyanın tarihsel zenginliği en yüksek sualtı parkını oluşturuyor.

Helle barçı

Genel batıklardan

En heyecan verici savaş batığı HMS Majestic
1915 yılında Çanakkale Boğazı çevresinde yaşanan çıkarma ve çarpışmalarda batan gemiler, Türk dalgıçlar kadar tarihlerinden izler arayan İngiliz, Fransız, Alman, Avustralya ve

Yeni Zelandalı dalgıçları da kendine çekiyor. 22 batık içinde en büyük ilgiyi Seddülbahir açıklarındaki İngiliz HMS Majestic görüyor. Yüzbaşı Otto Hersing idaresindeki Alman U 21 denizaltısının torpidosuyla batan HMS Majestic, güvertesindeki top mermileri ve savaş ekipmanıyla 18-24 metre derinlikte dalgıçları bekliyor. 118 metre uzunluğundaki savaş gemisi parçalanarak dağılmasına rağmen gerçek bir savaş ortamı hissi uyandırırken, üzerinde sürüler halinde dolaşan deniz kartalları (Myliobatis Aquila), muhteşem görüntüler oluşturuyor. Geminin sualtı habitatına sağladığı katkıyla yaşam ortamı bulan deniz kartallarının kanatlarını çırpan bir kartal gibi süzülüşü dalgıçlara eşsiz bir şölen sunuyor.

HMS Majestic

HMS Majestic

Askerlere yiyecek taşıyan barçlar
Çok yakındaki Helles Barçları isimli batıklar ise, 25 Nisan sabahı gerçekleşen Anzak çıkarması sonrasında kıyıdaki askerlere yemek ve su getirmek için kullanılan deniz araçları. 24 metre derinlikteki barçlar kıyıdaki Anzak askerleri tarafından dört gözle beklenirken şimdilerde 107 yıl önce yaşanan kanlı çarpışmaları hatırlatıyor.

Kaza yaptı, Türk topçusu batırdı
Çanakkale’yi geçerek İstanbul’a ulaşmak isteyen İngilizlere ait HMS Louis ise bölgenin görsel zenginliğini artıran başka bir batık. İngiliz destroyeri bir deniz kazasında yara aldıktan sonra Türk topçusu tarafından batırılırken gömüldüğü kumluk alanda 14 metre derinlikte bulunuyor. 45 metrelik gövdesi üzerindeki kazanları dalgıçlara eşsiz görüntüler sunarken, Ege Denizi’nin güçlü akıntıları balık sürülerini batığa getiriyor.

Aksona Mehmet derinlerdeki tarihi yaşadı
Türkiye’nin UNESCO Yaşayan İnsan Hazineleri listesine ilk denizci olarak girmesi için çabalanan Mehmet Baş tarihi batıklara yaptığı dalışlarda çok duygulandı. Denizcilerin ‘Son Süngerci Aksona Mehmet’ olarak tanıdığı Mehmet Baş, “HMS Majestic’in güvertesindeki patlamamış top mermileri Anadolu’nun ne denli zor şartlarda korunduğunu ve Çanakkale’nin geçilmez olduğunu hatırlattı bana. Derinlerdeki tarihi gezerken atalarımızın verdiği mücadelenin hepimize örnek olmasını istedim. Tarihi Alan Başkanlığı’nın çabası Çanakkale’yi suyun altındaki zenginliğiyle dünyaya tanıtacak kadar başarılı. Atalarından izler arayan Anzak torunları, bu batıklara büyük ilgi gösterecek. Anadolu halkının kadim kültürü olan toprağına bağlılık, işgale gelen güçlü donanmalara karşı koyacak kadar güçlü. Dünyada bu kadar zengin bir batık alanı olduğunu sanmıyorum” dedi. Derinlere Saygı Dalışı Topluluğu üyeleri ve Çanakkale Balıkadamlar Dalış Merkezi’nin uzman eğitmenleriyle dalan Aksona Mehmet, tarihi batıkların çevresinde oluşan canlı yaşamının ekosisteme büyük fayda sağladığını belirtti.
“Batıklara dalış yasağı kalktı”
Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihi Alan Başkanı İsmail Kaşdemir ise, dünyanın en zengin ve dalınabilir derinliklerdeki batıklarıyla turizm ekonomisine katkı sağlayacaklarını belirtti.
Kaşdemir, “Çanakkale turizminin geleceğini sualtındaki tarihle şekillendiriyoruz. Kıyılarımız dünyaya ilham verici öykülerle dolu. Asıl mesele bu öyküleri daha çok insanla buluşturmak. Batıklara dalış yasağını kaldırmak işin ilk adımıydı ama daha yolun başındayız. Dalınabilir limitlerdeki savaş batıkları Çanakkale’yi diğer sualtı parklarından ayırıyor. Biz toprakta mermi ya da kovan bulunca bile heyecanlanan insanlarız. Koca savaş gemilerini, batırıldığı yerlerde görmek hatta yaşamak büyük ayrıcalık. Sualtındaki güzellikleri anlatmak için uluslararası acente ve kuruluşlarla iş birliğimiz sürüyor” dedi.