Bu istilacı balıkları soframıza davet ederek yerel balık türlerimizi koruyabileceğimizi biliyor muydunuz?

Aslan balığı

İstilacı balık türleri sorununu yaratan birkaç önemli sebep var. Bunların başında her ne kadar 1869 yılında Süveyş Kanalı’nın açılması, bu nedenle Kızıldeniz ile Akdeniz ekosistemlerinin birleşmiş olması ve gemilerin balast sularıyla bu türlerin denizlerimize taşınması bulunsa da, iklim değişikliği ile artan deniz suyu sıcaklığı da büyük bir etken. İklim değişikliği sonucu deniz suyunun ısınması, kıyılarımızı başka ekosistemlerden gelen balık türleri için yaşanabilir kılıyor. Aslan balığı, asker balığı, kılkuyruk mercan, külah balığı ve çizgili barbun ülkemiz sularında görülmeye başlayan istilacı türler. İstilacı türlerin varlığı ve artışı her ne kadar endişe verici sebeplere dayanıyor olsa da olumsuz etkileri kontrol altına almak mümkün. Sofralarımız için tercih yaparken bu balıklarla yönelerek, yani biraz da bu istilacıları tüketerek denizlerimizdeki etkinliklerini azaltabiliriz. Üstelik hepsi de lezzetli türler… 

 

Neden tüketmeliyiz?

Yerli olanlar yerine istilacı türleri tüketmeyi tercih etmemiz, bu türlerin özellikle Doğu Akdeniz kıyılarımızda yarattığı olumsuz etkilere karşı bir çözüm yolu. Bu etkilerin başında denizel biyoçeşitliliğe ve küçük ölçekli kıyı balıkçılığına karşı oluşturduğu tehditler geliyor. İstilacı yeni türler çok önemli bir yaşam alanı olan makro algleri (yosunlar) ve yerli balık türlerinin yavrularını hızla tüketiyor. Bu tüketim nedeniyle yerel türlerin barınma ve beslenme ortamları azalıyor ve dolayısıyla azalan balık miktarı küçük ölçekli balıkçılığı geriletiyor. Ancak bir çözüm var; bu balıkları günlük tüketim alışkanlıklarımız içine alarak mücadeleye katkı verebiliriz. Akdeniz Koruma Derneği olarak 2013 yılından bu yana istilacı dediğimiz yeni balık türlerinin izlenmesi için Ege Üniversitesi ve yerel su ürünleri kooperatifleri ile çalışıyoruz. Bu türlerin sofralara dahil olması için Türkiye’nin farklı yerlerinden şeflerle bu türlerin tanıtımı için birlikte hareket ediyoruz. Orfoz, lahos gibi alan savunma özelliği olan ve denizlerimiz için önemli türlerin korunması, popülasyonlarının artması için Balıkçılığa Kapalı Alanlarda Deniz Koruculuğu Sistemi’ni uyguluyoruz. Kısacası, yeni balık türlerinin denizlerimize etkisini azaltmak, çok taraflı bir çaba gerektiriyor. Balık tüketim tercihlerini bu türlerden yana değiştirerek tüketicilere, bu değişimle birlikte küçük ölçekli kıyı balıkçılarına ve şeflere, denizlerimizdeki yasa dışı avcılığın engellenebilmesi için ise hepimize görevler düşüyor. Bu sayede stokları giderek azalan yerli türlerimiz üzerindeki av baskısının da azalmasını bekliyoruz.

 

Aslan balığı-Lion fish (Pterois miles)

Ana yurdu: Hint, Pasifik okyanusları

Yaşam alanı: Kayalıklar, doğal ve yapay resifler

Beslenme: Omurgasız canlılar, yavru ve küçük balıklar

Derinlik: 0-85 metre

Boy: 35 santimetre (en fazla)

Yaygın pişirme yöntemi: Seviçe, ızgara, buğulama, kızartma

Avlanma: Uzatma ağları, zıpkın

İnsan sağlığına etkisi: Yüzgeç dikenleri zehirli

 

Aslan balığı dokularında toksik madde bulundurmayan lezzetli bir türdür. Zehri sadece dikenlerindedir. Sırt ve karın dikenlerindeki zehir, temizleme sırasında ele batarsa veya dalışta ciltle temas ederse sağlık sorunu yaratabilir. Temas etmemesi için eldiven giyilip bu dikenlerin makasla kesilmesi önemlidir. Dikenlerin batması halinde bölgenin, zehrin dağılmaması için ip ya da lastik gibi bir gereçle bağlanıp temizlenmesi, ağrı geçene kadar sıcak su kompresi yapılması ve bir sağlık kuruluşuna başvurulması gerekir. 

Çizgili Barbun

Çizgili barbun-Red Sea goatfish (Parupeneus forsskali)

Ana yurdu: Hint Okyanusu, Kızıldeniz ve Aden Körfezi

Yaşam alanı: Resiflerin çevresindeki kumul alanlar

Beslenme: Omurgasız canlılar Derinlik: 1-45 metre

Boy: 28 santimetre (En fazla)

Yaygın pişirme yöntemi: Kızartma

Avlanma: Uzatma ağları

İnsan sağlığına etkisi: Zararsız

Küllah balığı

Külah balığı-Bluespotted cornetfish- (Fistularia commersoni)

Ana yurdu: Hint, Pasifik okyanusları

Yaşam alanı: Resiflerin çevresindeki kumul alanlar ve kayalık zeminler

Beslenme: Avlayabileceği tüm balıklar, kabuklular, kurtlar, yumuşakçalar, böcekler

Derinlik: 0-132 metre Boy: 160 santimetre (En fazla)

Yaygın pişirme yöntemi: Kızartma, seviçe

Avlanma: Uzatma ağları

İnsan sağlığına etkisi: Zararsız

Asker balığı

Asker balığı-Redcoat (Sargocentron rubrum)

Ana yurdu: Pasifik ve Hint Okyanusları

Yaşam alanı: Kayalıklar

Beslenme: Küçük balıklar

Derinlik: 1-84 metre

Boy: 32 santimetre (En fazla)

Yaygın pişirme yöntemi: Temizlemeden ızgara, kızartma (pulları çok sert olduğu için temizlenemiyor)

Avlanma: Uzatma ağları

İnsan sağlığına etkisi: Zararsız

Kılkuyruk Mercan

Kılkuyruk mercan-Randall’s threadfin bream-(Nemipterus randalli)

Ana yurdu: Batı Hint Okyanusu

Yaşam alanı: Kumul ve çamur alanlar

Beslenme: Avlayabileceği tüm balıklar, kabuklular, kurtlar, yumuşakçalar, böcekler

Derinlik: 22-450 metre

Boy: 25 santimetre (En fazla)

Yaygın pişirme yöntemi: Kızartma Avlanma: Paragat ve uzatma ağları

İnsan sağlığına etkisi: Zararsız

Moolaleyn

Ediz Tunca Özsoy Agape Braserrie–Akyaka, Muğla

Malzemeler: Aslan balığı filetosu (bütün olarak)

Bulamak için un

1 yumurta Ekmek kırıntısı (ya da galeta)

2 diş sarımsak

Yarım limon suyu

Zeytinyağı

Tuz

Kapari turşusu

Garnitür için:

Balkabağı

pancar

patates

Tereyağı

Sarımsak

İnce kıyım maydanoz 

 

Yapılışı:

Aslan balıkları sırasıyla una, yumurtaya ve ekmek kırıntısına bulanıp kızartılır. Bu işleme başlamadan parizyen kaşığı ile şekillendirilmiş sebzeler pişme sırasına göre zeytinyağı ve tereyağı karışımında kavrulmaya başlanır. Kızaran balıklar servis tabağına alınır, kızgın yağa sarımsak, limon suyu ve bir tatlı kaşığı kapari turşusu ilave edilerek birkaç sefer tavada karıştırıldıktan sonra blender yardımıyla sos haline getirilir. Kavrulup kızaran sebzelere dövülmüş bir diş sarımsak, tuz ve maydanoz eklenerek karıştırılır. Servis tabağında sos ve sebzelerle balıklar buluşturulur. *Moolaleyn, Muğla’nın yerel tariflerinden Balıkleyn’in Ediz Tunca Özsoy tarafından yeniden yorumlanmış halidir. Muğla’da genel balık pişirme yöntemi, balığın una bulanıp kızgın zeytinyağında kızartıldıktan sonra kalan yağ içine sarımsak ve limon suyu eklenerek hazırlanan sosla sunulması şeklindedir. Bu yöntemle hazırlanan ancak ana malzemesi balık yerine ciğer, çintar mantarı veya bal kabağı olan yemeklere Balıkleyn denir. Balıkleyn, Muğla’nın yerel dilinde “balık gibi” anlamındadır. Ediz Tunca Özsoy, bu tarife verdiği ismi şöyle anlatıyor; “Aslan balığı ile Balıkleyn tarifini kendi yorumumuzu katarak yaptık. Tarifi balıktan yapınca adı Balıkleyn (balık gibi) olamazdı ancak Muğla gibi olabilirdi. Bunun için ismi, Moolaleyn oldu”. 

 

Aslan balığı tartar

Kübra Karadayı Beyoğlu Zoka Street Food–Kaş, Antalya

Malzemeler:

Aslan balığı

Taze soğan

Reyhan

Maydanoz

Salatalık

Tuz,

karabiber

Zeytinyağı

Kızılcık püresi (şekersiz)

Kavrulmuş susam

Ekşi maya ekmek

Yapılışı:

Taze aslan balıkları her şeyinden (kılçık, deri, pul) temizlenip brunoise şeklinde doğranır. Karıştırma kabına sırasıyla aslan balıkları, kıyılmış taze soğan, reyhan, maydanoz ve salatalığın çekirdeksiz kısımları eklenir. Tuz, karabiber ve zeytinyağı ile lezzetlendirilir. Tabağa kızılcık püresi sürülür ve pürenin üzerine bir halka yardımı ile tartar yerleştirilir. Son olarak kavrulmuş susam serpilip ekşi maya ekmek dilimleri ile servis edilir. Kübra Karadayı Beyoğlu, tarifinin hikayesini şöyle anlatıyor; “Menümü, günlük olarak Kaşlı balıkçıların avladığı türler belirliyor. Balık alırken genellikle dokunarak seçerim. Aslan balığı ile ilk tanışmam balıkçıların telaşlanıp bir ağızdan “Sakın dokunma” demesiyle başladı. Ancak zamanla bu kadar korkulacak bir balık olmadığını fark ettim. Bu balık, uskumru veya sardalya gibi yoğun koku ve tada sahip değil. Bu nedenle bence biraz neşelendirmek gerekiyor. Tartar tarifim, bu fikirle oluştu.”